Op de website humanwindow.com vond ik dit interview met Gabor Maté, de beroemde expert op het gebied van verslaving, vroegkinderlijk trauma en geestelijke/lichamelijke gezondheid. Met toestemming van Human Window geef ik jullie hier de vertaling ervan.

Waarover gaat dit interview

In dit interview spraken we over een breed spectrum aan onderwerpen, variërend van hoe hij gelooft dat de meeste geestelijke gezondsheidsproblemen hun oorsprong vinden in ongeheeld kinderlijk trauma tot waarom hij de huidige, Westerse cultuur omschrijft als ‘gestoord’ omdat het de meeste basale menselijke noden negeert.

Gabor Maté vertelt in detail over wat hij ziet als de wortel van aandoeningen als angststoornissen, paniekaanvallen en fibromyalgie. We spraken ook over het proces van opnieuw contact maken met je authentieke zelf. Naast deze en andere zaken bespraken we zijn ervaringen in het werken met plantaardige medicijnen zoals Ayahuasca.

Boeken van Gabor Maté

Dr. Gabor Maté heeft vier bestsellers geschreven, waarvan er inmiddels diverse ook in het Nederlands uit zijn gekomen. Andere boeken van hem: ‘De mythe van normaal’, ‘Hongerige geesten’ (over verslaving), en ‘Wanneer het lichaam nee zegt’ over de verborgen kosten van stress en aandachtsproblemen.

Het interview

Interviewer: Gabor, dank je dat je de tijd vrij hebt gemaakt om met Human Window te spreken. Je bent bekend als expert over verslaving, vroegkinderlijk trauma en geestelijke/lichamelijke gezondheid, om maar een paar dingen te noemen. Deze thema’s klinken als verschillende onderwerpen, maar jouw werk brengt ze allemaal met elkaar in verband op een bepaalde manier. Kun je ons iets vertellen over jouw achtergrond, je ervaringen en hoe je voor het eerst geïnteresseerd raakte in dit veld?

Gabor Maté: Zeker, maar op een bepaalde manier ben ik absoluut een bedrieger, want ik schrijf al deze boeken en spreek in veel verschillende landen over verslaving, de ontwikkeling van kinderen, stress, gezondheid, ouderschap … en eigenlijk zeg ik maar één ding: Als je kinderen goed behandelt, zullen ze oké zijn, en als je hen niet goed behandelt dan zullen ze niet oké zijn. Het is een hele eenvoudige boodschap die veel mensen van hun overgrootmoeder of dergelijke kunnen horen. Het feit dat deze boodschap noodzakelijk is, is dan ook tekenend voor deze tijd.

Ik ben begonnen als huisarts en dan leer je mensen kennen in hun leven. Je hebt te maken met families en verschillende generaties binnen die families. Je komt erachter wie er ziek wordt, wie doodgaat en wie gezond blijft. Je ziet de intergenerationele dynamiek. Doordat ik dat allemaal zag, viel het me op wie ziek werd en wie niet, wie verslaafd raakten en wie niet, wie psychische problemen ontwikkelde en wie niet. Dat gebeurde niet ‘per ongeluk’. Er waren aanwijsbare oorzaken in de levens van deze mensen.

In dezelfde periode, kort na mijn veertigste, werd ik mij ervan bewust dat ik geen gelukkige man was. Ik had zelf een depressie. Ondanks al mijn successen, was ik niet gelukkiger dan ik voorheen was. Ik had problemen met mijn eigen familie, mijn kinderen en mijn huwelijk, enzovoort. Ik moest kijken naar de bronnen daarvan.

Er bestaat een verband met negatieve ervaringen in de kindertijd

Of ik nu naar mijn cliënten keek of naar mijn eigen geschiedenis en mezelf probeerde te begrijpen, ik kwam erachter dat heel veel van waar mensen aan leiden, of het nu fysieke ziekten, psychische ziekten of verslavingen zijn, te maken hebben met vroegkinderlijke ervaringen. Ik kon er niet omheen.

Toen kwam ik erachter dat er ook heel veel literatuur bestond over dit onderwerp. Die mensen hebben trauma en de ontwikkeling van kinderen bestudeerd en hoe dit verband houdt met stress en gezondheid. Ik begon die literatuur te bestuderen en mijn eigen ideeën en begrip ervan te ontwikkelen. Het begon met mijn persoonlijke ervaringen en mijn professionele observaties.

Wat is trauma?

Interviewer: Veel van waar je over praat is trauma in de kindertijd. Wat is jouw definitie van trauma?

Gabor Maté: Het is werkelijk belangrijk om het begrip te definiëren, want mensen nemen een woord, zoals bijvoorbeeld het woord ‘God’, en het is maar de vraag wat iemand daarmee bedoelt. Voor de één is het een straffende, dictatoriale vaderfiguur met een witte baard, terwijl een ander de essentie van pure liefde in de wereld ermee bedoelt.

De oorsprong van het woord ‘Trauma’ is Grieks en het betekent ‘wond’. Trauma is dus een wond. Hoe ik daarover denk is: als ik jou verwond, als ik in jouw vlees snijd, dan moet dat helen en dan ontstaat er een litteken. Als de wond groot genoeg is, krijg je een groot litteken. Dat zou dan zonder zenuwuiteinden zijn, dus je zou er niet mee voelen en het littekenweefsel is minder flexibel dan je normale weefsel. Trauma is wanneer er een verlies van gevoel is en een verminderde flexibiliteit in het omgaan met de wereld. Dit is wat er ontstaat na een verwonding.

Trauma is een psychische verwonding, die je psychologisch verhardt en die verstoort je mogelijkheden voor groei en ontwikkeling. Het doet pijn en vanaf nu handel je vanuit die pijn. Het maakt je angstig en vanaf nu handel je uit angst. Zonder dat je het beseft, handel je nu je hele leven vanuit de angst en pijn waaraan je, op allerlei manieren, probeert te ontsnappen.

Trauma is dus niet wat je overkomt: het is wat binnenin je gebeurt als resultaat van wat jou is overkomen. Trauma is het littekenweefsel dat je minder flexibel maakt. Je verhardt en verstart, voelt minder en bent defensiever.

Onze getraumatiseerde samenleving

Interviewer: Ik heb je horen zeggen dat we in een ernstig getraumatiseerde maatschappij leven. Hoe wijdverbreid is trauma tegenwoordig in onze samenleving?

Gabor Maté: Welnu, als je kijkt naar de prevalentiecijfers van overduidelijk trauma zoals seksueel kindermisbruik, emotionele verwaarlozing, stress in families waar kinderen door getraumatiseerd raken … is het erg wijdverbreid. Er zijn weinig mensen die werkelijk volledig zonder trauma opgroeien in deze cultuur. Mensen hebben te maken met steeds hoger oplopende stress gekoppeld aan een ontluikende eenzaamheid, waardoor als mensen lijden, zij daarmee steeds vaker alleen zijn.

We leven in een uitermate stressvolle en traumatiserende maatschappij. En dat kun je niet los zien van sociaal-economische factoren. Het neoliberalisme en het verlies van betekenisvolle werkzaamheden en zekerheid van dienstverbanden, strengheid, verlies van gemeenschapszin: niet alleen zijn meer mensen gestressed en getraumatiseerd, ze zijn ook minder weerbaar, want weerbaarheid hangt samen met verbinding, steun en gemeenschapszin.

Snappen mensen trauma?

Interviewer: Sinds ik mijn eigen problemen heb onderzocht, is het mij duidelijk geworden dat we allemaal tot op zekere hoogte getraumatiseerd zijn. Hoe denk jij dat de meerderheid van de mensen trauma zien en hoe zou jij graag zien dat dit verandert?

Gabor Maté: Allereerst denk ik niet dat mensen trauma begrijpen. Ze denken bij trauma misschien aan een tsunami of een bombardement. Natuurlijk zijn dat traumatische gebeurtenissen, maar dat is wat de meeste mensen zien als trauma, een vreselijke gebeurtenis. Ze zien het niet als die interne verwonding die hen hindert in hun mogelijkheid om hun leven ten volle te leven, maar dat is wat trauma in werkelijkheid is. Erger nog: de gemiddelde medische student hoort het woord ’trauma’ niet eens in hun opleiding. Ze horen het woord niet eens! Het is niet dat ze er geen college over krijgen, ze horen het woord niet eens, niet in de betekenis waar ik het over heb. Ze horen misschien iets over fysiek trauma, maar ze krijgen niets te horen over psychisch trauma, behalve in het hele smalle veld dat zich bezig houdt met de ‘Post Traumatische Stress Stoornis’, iets waar sommige psychiaters over leren. Over hoe trauma de gemiddelde mens beïnvloed, daar wordt in de medische wereld niet over nagedacht.

De rechtspraak heeft ook geen kennis over trauma, dus als deze getraumatiseerde mensen tegenover rechters en advocaten komen te staan, omdat ze nu drugs gebruiken of gewelddadig handelen vanuit hun trauma, dan krijgen ze simpelweg straf, in plaats van dat het systeem ziet dat dit diep gekwetste mensen zijn. Met de juiste ondersteuning zouden ze gerehabiliteerd kunnen worden. Het rechtssysteem snapt het niet, het medische systeem snapt het niet, het onderwijssysteem snapt het niet, de politiek snapt het niet: het is een enorm probleem.

Verlies van verbinding met jezelf

Interviewer: Je sprak elders over hoe het verlies van verbinding met onszelf in de kindertijd verantwoordelijk is voor veel van onze problemen als volwassenen. Kun je ons wat meer vertellen over hoe dat gebeurt?

Gabor Maté: Als ik spreek van ‘verbinding met jezelf’ heb ik het over iets heel eenvoudigs. Het is het vermogen van een organisme om te weten wat het voelt en om met de situatie in het heden om te gaan met passende, proportionele emoties. Zonder dat vermogen kun je niet overleven. Als een dier geen verbinding heeft met zichzelf en niet weet wat het voelt, kan het niet adequaat omgaan met gevaarlijke situaties. Zo’n dier gaat dood.

Hetzelfde geldt voor mensen, gedurende de hele evolutie. Als ik het heb over in verbinding zijn met onszelf, dan heb ik het over dat we weten wat we voelen en ervaren op elk willekeurig moment en in staat zijn om daar een passende interpretatie aan te verbinden. Zonder dat vermogen zijn we verloren. We worden met dat vermogen geboren. Je ziet nooit baby’s die niet verbonden zijn met hun onderbuikgevoel.

Tegen de tijd dat je met volwassenen te maken hebt, kom je veel mensen tegen die, zelfs al hebben ze onderbuikgevoelens, deze negeren. Er gebeurt iets tussen de babytijd en de volwassenheid dat onze verbinding verbreekt. Wat dat is, is de noodzaak om ons geaccepteerd te weten in onze omgeving.

Onderdrukte onderbuikgevoelens

Als onze onderbuikgevoelens in onze omgeving niet gesteund worden, onderdrukt het kind, ongewild, onbewust en automatisch, zijn emoties en zijn connectie met zichzelf, in een poging om ‘erbij te horen’. Dit doet het kind om de verbinding met de verzorgende omgeving te behouden, zonder welke het kind niet kan overleven. Veel kinderen bevinden zich in dit dilemma. ‘Kan ik voelen en uitdrukken wat ik voel, of moet ik dat onderdrukken om acceptabel te zijn, een goed kind te zijn, een aardig kind?’

Daar komt bij dat als de ouders zelf niet in contact staan met hun gevoelens, zij de gevoelens van het kind als bedreigend ervaren. De ouder reageert afwijzend tegen het kind dat boosheid laat zien en het kind leert: ‘Ik moet niet laten zien wat ik voel, want ik moet bij mijn ouders blijven horen. Als ik dat niet doe, wie zou er dan voor me zorgen en me beschermen?’ Dus, automatisch verbreken we de verbinding met onszelf, om de continuïteit van zorg te waarborgen. Het is een tragische keuze. Het is niet eens een keuze, het kind is zich niet bewust dat het een keuze maakt. Het is een automatisch proces.

Wanneer we volwassen worden, zeggen we plotseling: ‘Ik weet niet wie ik ben’. In het bijzonder mensen die in een mid-life crisis zitten. Zij realiseren zich dat ze een leven leiden dat niet hun eigen leven is. Ze hebben alles gedaan, omdat ze uit verbinding zijn gegaan. In Canada zegt tachtig procent van de mannen dat ze stress ervaren in hun baan. De economie heeft mensen nodig die betekenisloos werk doen onder omstandigheden die niet te tolereren zijn. De manier waarop we kinderen opvoeden en wat de economie nodig heeft vallen samen.

Hoe meer uit verbinding kinderen zijn, hoe beter ze passen in onze economie, want die maalt niet om menselijke gevoelens, ze bekommert zich alleen om winst en productie. Dit wordt een vicieuze cirkel.

De mythe van normaal

Interviewer: Jouw nieuwe boek zal ‘De mythe van normaal: Ziekte en gezondheid in een psychisch gestoorde wereld’ gaan heten. Hoe gestoord is onze cultuur?

Gabor Maté: Dat ligt er een beetje aan hoe je ‘psychisch gezond’ definieert. Als je psychische gezondheid ziet als iets dat congruent is met de menselijke natuur en de menselijke noden … de mens heeft betekenis, verbinding, erkenning, erbij horen en jezelf overstijgen nodig. Dit zijn menselijke noden.
Deze maatschappij is psychisch gestoord omdat het volledig over deze menselijke noden heen walst. Dat is wat het gestoord maakt. Als iemand in deze maatschappij aan de norm voldoet, conformeren zij zich aan een psychisch gestoorde standaard, vandaar die boektitel.

Ik schrijf aan nog een boek met mijn zoon onder de titel: ‘Welkom terug: een nieuwe start voor volwassen kinderen en hun ouders’. Heel vaak zijn de ouder-kind relaties zo gebroken dat tegen de tijd dat kinderen volwassen zijn, het contact tussen deze beiden zo verstoord is dat we niet meer weten hoe we met onze ouders kunnen praten en vice versa. Dat boek gaat over hoe je die inter-generationele kloof kunt overbruggen. Het helpt beide partijen om 100 procent verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen rol in de dynamiek tussen ouder en kind.

Angst en paniek

Interviewer: Een paar van mijn beste vrienden worstelen met angst- en paniekaanvallen. Dit zijn mannen van eind twintig, begin dertig. Denk je dat dit op enige manier altijd geworteld is in de kindertijd en heb je praktische adviezen voor mensen die naar de kern ervan proberen te komen?

Gabor Maté: Zeker. Ik ben ervan overtuigd dat de meeste, bijna alle, psychische stoornissen uit ervaringen in de kindertijd voortkomen, en dat het van oorsprong overlevingsmechanismen zijn. Als je kijkt naar angst. Als ik hier een pistool zou trekken zou je terecht bang zijn, niet een angststoornis hebben. Wanneer zijn we bang? Als iets ons bedreigt. Als iets slechts ons overkomt of iets wat we nodig hebben, dreigt van ons weggenomen te worden.

In de vroege kindertijd is angst een hechtingsalarm. Wat heeft het kind het hardste nodig? Hechting met de ouder. Verbinding met de ouder. Als de ouders niet in de buurt zijn, hoort het kind zich angstig te voelen. Dat heeft een positieve intentie. Als een kind angstig is, gaat het huilen. Dat brengt de ouder terug. Kijk naar een moederkat die een kitten hoort miauwen: de response is onmiddellijk! Bij mensen die nog in contact staan met hun ouderlijke instincten gebeurt precies hetzelfde. Ze antwoorden op de hulpgeroep van hun kind. Die angst is dus een aanpassing, het is een overlevingsmechanisme.

Maar wat gebeurt er met iemand wiens ouders door medische experts aangeleerd wordt om hun kind niet op te pakken als het huilt? Dan wordt de natuurlijke angst, die er normaal zorgt voor het huilen wat de ouder roept en waardoor die angst weer oplost, in het kind geïntegreerd. Wat begon als een passend overlevingsmechanisme wordt nu gegeneraliseerd.

Gegeneraliseerde dreiging

Onder bepaalde omstandigheden zijn angst en paniek passend. Maar als ik deze angst en paniek heb terwijl er geen onmiddellijke dreiging is, hoe zit dát dan? Het is geen antwoord op iets wat zich buiten mij afspeelt, het is de geïntegreerde paniek die ik als kind heb ontwikkeld. In een maatschappij waar mensen steeds verder geïsoleerd raken, waar intermenselijk sociaal contact vervangen wordt door het koude en onpersoonlijke contact via internet, waar jonge mensen minder kansen op betekenisvol werk en sociale samenhang hebben dan hun ouders vroeger hadden, in die wereld is er een meer gegeneraliseerde dreiging.

Als die gegeneraliseerde dreiging mensen raakt die in hun kindertijd te veel angst en stress hebben ervaren, die niet opgelost werd door de aanwezigheid van een ouder die hen kwam helpen, zijn zij nu in een angstige situatie.

Terugkomend op jouw vrienden met angst- en paniekaanvallen, ik zou hen uitnodigen om echt naar hun kindertijd te gaan kijken en te erkennen dat de angst en paniek in werkelijkheid de wanhopige roep om hulp is, van een innerlijk kindsdeel van henzelf, en hen leren om hulp te vragen voor dat deel. Om niet naar de fles, drugs of rustgevende medicatie te grijpen om de angst niet te voelen. Om te gaan zien dat de angst normaal is, een normaal antwoord op wat hen als kind is overkomen. En dat je troost en heling kunt vinden als je naar de bronnen ervan gaat kijken.

Advies voor beginners op dit pad

Interviewer: Welk advies zou je geven aan mensen die wakker beginnen te worden, zich bewust worden van de dingen waar je het over hebt, van hun eigen issues en nog aan het begin staan van het onderzoeken waar het vandaan komt?

Gabor Maté: Ga door. Het is een reis die niet eindigt, zoals ik denk dat jij zelf wel weet. Maar ik heb mijn grafschrift al geschreven, ik heb het zelfs al in een steen laten houwen. Op mijn steen staat: ‘Het was veel meer werk dan ik verwacht had’. Het is veel werk, maar het is noodzakelijk werk. En het is mooi werk, want het brengt je werkelijk in je leven, op een waarachtige manier. Het verrijkt je relaties. Hoe meer je jezelf leert kennen, hoe vrijer je wordt. Dit is waarom Jezus zei: ‘Je zult de waarheid weten en de waarheid zal je bevrijden’.
Jezus was een groot psycholoog, net als alle spirituele meesters. Hij zei ook, in het Evangelie van Thomas, dat wat je naar buiten brengt van jezelf, je zal bevrijden en dat wat je niet naar buiten brengt, je zal doen sterven. Alle dingen die we in ons dragen zijn onprettig, angstig … zolang we onszelf veroordelen voor het feit dat we deze issues hebben. Als we onszelf werkelijk met nieuwsgierigheid kunnen benaderen en oprecht afvragen waarover het allemaal gaat, met compassie, kan het je enorme bevrijden.

Dus, als je daarmee begonnen bent, ga vooral door. Er zijn vele wegen om dit te doen. Zorg goed voor je lichaam, zorg dat je goed eet, de natuur ingaat en zorg dat je voldoende beweging krijgt. Doe lichaamswerk zoals yoga, gevechtssport of iets anders. Stem je psyche en je lichaam op elkaar af en leer beide goed kennen.

Ayahuasca

Interviewer: Je hebt in de afgelopen jaren met Ayahuasca gewerkt. Kun je ons iets meer achtergrondinformatie geven over jouw werk met plantaardige medicijnen en wat jij denkt dat de rol hiervan kan zijn?

Gabor Maté: Ayahuasca is een specifieke plant die groet in het Amazonedal in Peru, Colombia, Brazilië en Equador. De shamanen daar, vanuit verschillende stammen overigens, hebben deze plant al honderden, misschien zelfs duizenden jaren gebruikt  zowel in ceremoniële context als om te helen. Ayahuasca is in feite een combinatie van twee planten die gekookt en gemixt worden door de shamanen. Het heeft de eigenschap, en dit is aangetoond in hersenscans, om de delen van het brein waar de emotionele herinneringen uit de kindertijd zijn opgeslagen te openen en te combineren met volwassen inzicht. Als je het in een hele simpele vorm samenvat, herbeleef je, als je Ayahuasca neemt, je ervaringen uit je kindertijd met de inzichten van een volwassene.

Sommigen krijgen visioenen, die krijg ik niet zo. Ik zou dat wel willen hoor, dat er een Jaguar langs zou komen en met me zou praten, maar tot nu toe is dat niet gebeurd. Veel mensen hebben dit soort visioenen en die hebben ook altijd een betekenis. Die betekenis is niet magisch, maar heeft te maken met een dynamiek in jezelf. De anaconda of de jaguar wordt het symbool voor een eigenschap in jezelf en ook hoe die eigenschap zich verhoudt tot jouw natuur. We komen voort uit de natuur, we zijn onderdeel van de natuur en de mens is heel erg verbonden met de natuur, zeker in het Amazonegebied. Middels deze visioenen, de emotionele ervaringen van het kind, middels de vreugde en gelukzaligheid, of de angst, verschrikkingen en de pijn, kom je in contact met je ware natuur. Je sluit er vriendschap mee, omdat je het koppelt aan de inzichten van de volwassene.

Dit is wel de ietwat geromantiseerde versie van wat er gebeurt. Soms krijg je alleen maar buikpijn en geef je over. Het kan voor mensen met veel geinternaliseerde angsten ook erg moelijk zijn, die kunnen hen overspoelen. Maar binnen de juiste context, met de juiste ondersteuning en begeleiding kunnen het diep betekenisvolle ervaringen zijn. Het is niet ongebruikelijk om mensen te horen zeggen dat die ceremonies hen meer hebben gebracht dan 10 jaar psychotherapie. Ik hoor dat regelmatig.

Het is niet voor iedereen. Het trekt je aan of het trekt je niet aan. Niemand zou zichzelf hierin moeten forceren en er zijn mensen die het zeker niet moeten doen. Sommige medicijnen zijn een contraïndicatie bijvoorbeeld. Maar voor bepaalde mensen kan het een transformerende reis naar de ziel zijn.

Fibromyalgie en endometriose

Interviewer: Ik ken een paar vrouwen waarbij recent de ziekte fibromyalgie of endometriose is gediagnosticeerd. Nogmaals, zou jij zeggen dat dit soort aandoeningen altijd hun oorsprong vinden in ontwikkelingen in de kindertijd?

Gabor Maté: Slechts in 100 procent van de gevallen. Als je in gesprek gaat met deze vrouwen met endometriose of fibromyalgie, dit zijn fysieke processen, maar we weten vanuit de wetenschap en intuïtie, dat lichaam en geest niet gescheiden kunnen bestaan. En deze mensen hebben zonder uitzondering geleden onder hevige stress.

Die stress heeft te maken met het onderdrukken van het zelf, dat in feite in de kindertijd begon als een overlevingsmechanisme. Ik ken mensen die zichzelf genezen hebben van endometriose of fibromyalgie en zelfs nog meer bedreigende ziekten, middels het proces van diep werk aan zichzelf met de passende begeleiding. Mensen die lijden aan endometriose of fibromyalgie raad ik aan om mijn boek ‘Als het lichaam nee zegt’ (When the body says no) te lezen, want mijn bewering is dat hun ‘zogenaamde’ ziekte in feite het lichaam is dat ‘nee’ zegt tegen de stressoren in hun leven waar zij geen nee tegen hebben gezegd.

Ik zou hen uitnodigen om naar hun relaties te kijken, in het bijzonder de relatie met hun partner. Hoe veel van hun partner’s stress nemen zij over? Hoe erg ben je een pleaser? Hoe aardig ben je voor mensen, hoe je je ook voelt? Hoe veel van de problemen van anderen neem je over en in hoeverre negeer je jouw eigen problemen? Hoe goed ken je jezelf? Waar zeg je geen nee, terwijl je eigenlijk ‘nee’ wilt zeggen, maar het niet doet omdat je bang bent? Als zij zich met deze vragen bezig gaan houden, gaat het lichamelijk vaak dramatisch beter met ze.

Interviewer: Welk advies zou je jezelf geven als je terug kon praten met jezelf toen je 18 jaar oud was?

Gabor Maté: Focus op je innerlijk. Toen ik achttien was, was ik vooral bezig om de wereld te fixen. Daar is niets mis mee, maar het was ook een vlucht van de enorme ellende die ik in mij droeg zonder er naar te kijken. Socrates zei al dat het niet-onderzochte leven het niet waard is om geleefd te worden. Dat is gewoon waar.

Ik zou zeggen: leer jezelf kennen. Wordt nieuwsgierig. Nieuwsgierigheid betekent dat je het werkelijk niet weet en dat je open staat om welke uitkomst dan ook te vinden. Dat vraagt veel, want mensen zijn bang voor wat zij zullen vinden. Donald Trump en Hillary Clinton hebben beiden gezegd dat ze geen psychotherapy willen, omdat ze bang zijn voor de dingen die ze over zichzelf te weten zouden komen.

Ik zou mijn 18-jarige zelf vertellen: ontspan, we leven in een vriendelijk universum, een universum dat je zal ondersteunen, je hoeft alleen maar jezelf te steunen en jezelf te leren kennen. Geef minstens zoveel aandacht aan je interne noden, je échte noden, niet je egoïstische noden, als je doet aan de buitenwereld. Negeer niet het éne ten koste van het andere.

Waar kun je meer informatie vinden over Gabor Maté?

Interviewer: Waar kunnen mensen informatie vinden over jouw werk en waar kunnen ze jouw boeken kopen?

De boeken zijn beschikbaar (in het Engels) in boekenwinkels en bij bol.com. Ze zijn gepubliceerd in Groot Brittannië en ze verkopen kennelijk best goed. Ze zijn ook te verkrijgen via Amazon.

Wat betreft mijn eigen werk: Ik heb een website: drgabormate.com Veel van mijn lezingen over de onderwerpen waar we over gesproken hebben, zijn gefilmd en op YouTube gezet.

Ik geen een online cursus die nu ‘Onderzoek het met compassie’ heet. Het is een diepteduik in het zelf. Het is vooral geschikt voor mensen die als therapeut of dergelijke werkzaam zijn. Maar over een paar maanden komt er een versie voor leken uit.

Mijn werk en ik zijn gemakkelijk te vinden. Ik voel me bevoorrecht dat, zelfs als ik niet meer zou kunnen werken of dood zou gaan, er genoeg van mijn werk naar buiten is gekomen, zodat mensen het nog heel lang kunnen vinden.