Boeklancering ‘Jeugdzorg en seksueel misbruik’ met Corinne Dettmeijer

Jeugdzorg en seksueel misbruik. Gemengde leefgroepen, ja of nee?

Afgelopen vrijdag kwam mijn nieuwe boek ‘Jeugdzorg en seksueel misbruik. Gemengde leefgroepen, ja of nee?’ uit. Altijd een feestelijke gelegenheid, het uitbrengen van een kersvers boek. Ik heb eerder al geschreven over wat er allemaal vooraf gaat aan het uitgeven van zo’n boek. Dat kun je hier terug lezen.

Inleiding door Marianne Quax

Als trainer in de Meldcode, bestuurslid van de AVG en stichting Zijweg, docent aan de hogeschool Rotterdam waar zij de minor ‘Geweld in de leefomgeving’ onderwijst, heeft Marianne Quax een behoorlijke staat van dienst als het gaat om seksueel misbruik. Zij gebruikt mijn eerste boek, ‘Helen van seksueel misbruik’ al twee jaar in de minor als verplichtte literatuur en eigenlijk was zij al ‘fan’ van mijn boek voordat het eerste boek uitkwam. Ze schreef me toen: ‘Als de rest van het boek net zo helder is als de voorpublicatie, dan heb ik mijn lesboek eindelijk gevonden’.

Toespraak van Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur

We hebben Corinne Dettmeijer een paar dagen voor de bijeenkomst op haar kantoor bij het ministerie van Veiligheid en Justitie gesproken, gewoon om kennis te maken. Een bevlogen mens met het hart op de juiste plek, die over een enorme ervaring en levenswijsheid beschikt. Haar toespraak, na de ontvangst van het boek, was persoonlijk, warm en geëngageerd. Doorspekt met voorbeelden van hoe en waar het in de hulpverlening nogal eens mis gaat, maar ook met de relativering die duidelijk maakt dat ze gewend is om vraagstukken van alle kanten te bekijken alvorens tot een conclusie te komen.

Het wettelijk kader als referentiekader

Over seksueel misbruik en de cijfers uit haar rapport, is ze heel duidelijk: zij is voor de definitie van seksueel misbruik uitgegaan van de wettelijke definitie. Als het gaat om 1 op de 3 meiden en 1 op de 6 jongens die voor hun 16e slachtoffer worden van seksueel misbruik gaat het dus enkel en alleen om de strafbare feiten. Zij heeft daar in den lande nogal eens kritiek op gekregen, omdat seksueel misbruik grote en kleine vergrijpen kent, maar als men kijkt naar de diefstalcijfers in Nederland maakt men ook geen onderscheid tussen een bankroof en een winkeldiefstal. Bovendien, aldus Corinne, zeggen de feiten bijzonder weinig over de impact die het seksueel misbruik op een kind kan hebben. Daar spelen meer dingen in mee dan alleen maar wát er precies gebeurd is.

De geschiedenis als relativering

Nu niet meer voor te stellen, maar in de tijd dat zij als jonge rechter begon, waren er serieuze gesprekken met de nu verboden vereniging ‘Martijn’ waarin de vereniging het Openbaar Ministerie probeerde te overtuigen dat ze niet zo moeilijk moesten doen over seks met kinderen. Dat kinderen een eigen seksualiteit kenden en dat het juist goed was om hen ‘in te wijden’. Dat is nog geen 30 jaar geleden. De strijd tegen seksueel kindermisbruik is in die zin nog niet zo lang gaande, behalve in de harten van de gekwetste kinderen die nu volwassen zijn geworden en nog dagelijks de lange termijneffecten ervan ondervinden.

Koffie met gebak en dan de workshop

Na de toespraak van Corinne was het tijd voor koffie met een heerlijke brownie die we voor de gelegenheid hadden laten bakken door onze favoriete koffietent: Doppio. In de koffiepauze konden mensen hun boek ophalen en laten signeren. Aansluitend gingen we in kleine groepjes in gesprek over diverse stellingen. Een workshop waarbij het doel was elkaar nader leren kennen en ideeën uit te wisselen over stellingen die geënt waren op het kersverse boek.

Multidisciplinair uitwisselen

Wat de workshop bijzonder maakte, in mijn ogen, is dat het publiek wat aanwezig was heel divers was. Er waren mensen die zich in het dagelijks leven bezighielden met wetenschappelijk onderzoek, met onderwijs, met hulpverlening en beleid, er waren lotgenoten, ervaringsdeskundigen in diverse stadia van heling, kortom een heel gemêleerd gezelschap. Dat gaf veel onderlinge discussie en ook wat eye-openers aan alle kanten. Mooi om mee te maken en voor mij aanleiding om na te denken over of ik in de toekomst niet vaker juist de ontmoeting tussen de verschillende doelgroepen die mijn boeken lezen moet organiseren. Die nemen we mee.

Een mooie middag, een mooi resultaat

Na een mooie workshop was er tijd om het glas te heffen en wat meer informeel met elkaar uit te wisselen. De sfeer was goed, gemoedelijk en warm. Al met al kijk ik terug op een zeer geslaagde middag waarbij het nuttige en het aangename samen kwamen.

Interesse om het boek te kopen? Dat kan hier!

Jeugdzorg en seksueel misbruik. Gemengde leefgroepen, ja of nee?

Jeugdzorg en seksueel misbruik. Gemengde leefgroepen, ja of nee?

Precies 2 javoorkant jeugdzorg boekar en 4 maanden na het verschijnen van mijn eerste boek bij Droomvallei Uitgeverij, verscheen gisteren mijn derde boek. Voor het eerst geheel in eigen beheer, bij uitgeverij Ivonne Meeuwsen. Een trots moment, want mijn bedrijf heet ‘… op eigen kracht’ waarbij op de puntjes iedereen voor zichzelf iets mag invullen. Voor mij is het nu even: ‘uitgeven’ op eigen kracht.

Een nieuwe stap

Het zelf uitgeven van een boek over de jeugdzorg is een grote stap voor me. Bij de droomvallei was ik al wel financieel risicodragend, maar nu ben ik ook inhoudelijk geheel eindverantwoordelijk. Hier ben ik naar toe gegroeid en dat voelt goed. Het voelt alsof ik steeds meer in mijn kracht kom te staan.

Op eigen kracht, maar niet alleen

Op eigen kracht betekent zeker niet dat ik alles alleen doe. Agnes van der Graaf is minstens medeplichtig aan het ontstaan van dit boek. Toen ik mijn tekst, zoals bijna alle teksten die ik produceer, aan haar voorlegde met een: ‘Ik heb een serie blogs geschreven vannacht’ en vervolgens doodmoe in slaap viel na een doorgewerkte nacht van ‘gezegend schrijven’, belde ze me ‘s middags wakker met de woorden: ‘Dit zijn geen blogs, dit is een boek.’

Redactie, redactie, redactie

In dat stadium is de eerste fase van een boek voltooid. Dan duurt het nog maanden voordat er een product ligt dat klaar is voor publicatie. De ruwe tekst die er lag heeft nog vele redactierondes gehad. Klopt de volgorde van de thema’s? Kan dit stukje net wat scherper geformuleerd worden? Is dat niet te ongenuanceerd? Is die metafoor wel toereikend? Kan een leek dit snappen? Elk taalfoutje en elk tikfoutje eruit gesaneerd (hopen we). Pas dan heb je het begin van een boek.

Voorwoord

Wie vraag je om een voorwoord te schrijven voor een boek over jeugdzorg en seksueel misbruik? Ook hierin zijn vele keuzes denkbaar en daarin moet en mag je ook best strategisch denken. Het is wel de bedoeling dat het boek door veel mensen gelezen wordt. Uiteindelijk valt de keuze op Carla Rus, psychiater en traumaspecialist die veel kennis heeft juist over seksueel misbruik en jeugdzorg. Zal het boek bij haar in de smaak vallen? Gelukkig zegt ze meteen en enthousiast ja!

Flaptekst

Een mooie quote voor op de achterflap van iemand uit het veld is ook nooit weg en strekt tot aanbeveling. Via Carla Rus komen we in contact met Fier! Een prachtig initiatief dat zich onder andere hard maakt voor seksespecifieke, gespecialiseerde opvang van kinderen die seksueel misbruik hebben meegemaakt. In een parallel proces blijkt Anke van Dijk een artikel te schrijven over precies dit thema, waarin ze naar aanleiding van ons contact mijn boek ook al noemt. Een quote voor de flaptekst is snel gevonden in haar lovende woorden.

Cover eromheen en klaar?

Ook in het ontwerp van een cover gaat veel tijd en energie zitten. Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat Agnes van der Graaf mijn boeken wil vormgeven. Daarmee neemt ze mij ongelofelijk veel werk uit handen. Toch moet er ook in dit stadium nog van alles afgestemd worden. De coverfoto zoeken uit honderden foto’s, welke foto geeft het juiste beeld. Nieuwe portretfoto’s maken want ook die moeten passen. Een reeks concept-covers passeert de revue voordat we de definitieve keuze maken.

Vormgeving

Een deel van het beslissingsproces rondom een boek is ook vormgeving. Hoe groot wordt het boek? Hoe dik wordt het? Willen we witte bladzijdes of off-white, glimmend of mat, dik of dun. Contact met drukkers: welke drukker kan wat we willen? Met welke drukker kunnen we direct contact hebben en krijgen we het gevoel dat ze snappen wat wij bedoelen, ook als we het nog niet heel goed kunnen uitleggen.

Uitvoering

Naast de beslissingen over lettertypen, vormgeving, voorwoord en flaptekst is er ook nog de uitvoering. Het is bepaald een vak om een document goed aan te leveren aan de drukker en elke drukker heeft zijn of haar eigen setje aanleverspecificaties. Je kunt dus pas echt aan de slag met de uitvoering als de drukker gekozen is. Ook hierin is Agnes van der Graaf onmisbaar.

Proefdruk

Als alles klopt, als de teksten compleet zijn en op de juiste manier in bestand gezet. Als de cover ontworpen is en de foto’s op de juiste manier zijn opgeslagen. Als alles conform de specificaties van de drukker klaar staat, is het tijd voor de proefdruk. En dan is het wachten op de post. Dan kan een week lang duren en eigenlijk is het maar goed dat we druk zijn met alles rondom de lancering.

De laatste wijzigingen

De laatste wijzigingen en twijfels: Moet er niet toch een andere foto op? Moet er daar nu wel of niet een voetnoot? Klopt de tekst op de achterflap met de inhoud van het boek? Alles nog een keer doorlezen en elk detail nog eens onder de loep nemen. Gelukkig geen taal of type-fouten meer gevonden. Laten we hopen omdat ze er niet in staan, niet omdat we ze over het hoofd zien. En dan is het tijd om de opdracht te geven: Druk de eerste oplage maar!

Nu komt het belangrijkste

Het belangrijkste komt nu en daar hebben we maar beperkt invloed op. Hoe zal het boek ontvangen worden? Wat zal de lezer er van vinden? Zal het boek de lezer bereiken?

De lezer, dat ben jij!

Wil je graag het boek ontvangen? Dat kan natuurlijk. Voor 10 euro, plus 3,18 euro verzendkosten sturen we het naar je toe.

Bestel het boek hier

Op bezoek bij Carla Rus, psychiater en traumaspecialist

Carla Rus, psychiater en traumaspecialist

Het is maandag 4 mei 2015 en wij zijn onderweg naar Carla Rus. Vier mei is ook traditioneel dodenherdenking, maar daar zijn we niet mee bezig. Tot we in de buurt van Den Haag zijn. De vlaggen hangen half stok, veel meer dan we in Arnhem gewend zijn.

Carla Rus woont vlak achter de duinen in een stad die bij mij gemengde gevoelens oproept. Tenslotte ben ik hier opgegroeid, maar ook 7 jaar van mijn leven seksueel misbruikt. Zelfs al is het inmiddels meer dan 30 jaar geleden en heb ik mijn verleden goed verwerkt, iets van die spanning kleeft nog aan Den Haag.

Uitwaaien bij Kijkduin

We gaan eerst met de hond naar het strand, wandelen en lunch met een kop koffie bij een strandtent. Het uitwaaien doet mij goed, het is de laatste tijd erg druk en een dagje strand is precies wat we nodig hebben. Het weer werkt zelfs mee en de hele dag schijnt de zon.

De ontmoeting met Carla Rus

De ontmoeting met Carla Rus is de kers op de taart. Van een afstand ben ik al enige tijd fan van haar, sinds ik haar filmpje op youtube zag en haar persoonlijke verhaal op ‘De pen als lotgenoot’ over haar ervaringen las. De spanning die ik onderweg voel over het ‘in Den Haag zijn’ slaat om naar een prettige spanning. Hoe zal de ontmoeting verlopen?

Carla verwacht ons al en staat te stralen. Ze kijkt echt naar mensen en benoemt wat ze ziet: ‘Wat mooi dat je oorbellen met je shirt matchen, dat kleurt ook mooi bij je ogen’. Ze neemt ons van top tot teen op en wij doen hetzelfde. Deze ontmoeting is lang in de maak geweest.

Carla Rus schreef het voorwoord

Ik benaderde Carla Rus ergens in januari om het voorwoord te schrijven voor mijn nieuwe boek dat op 26 juni gelanceerd wordt. Zij reageert enthousiast en vindt het zelfs een eer. In het gesprek blijkt dat zij net zo fan is van mij, als ik van haar.

Gelijkgestemde zielen

Carla is net als ik iemand die verbanden ziet tussen de dingen. Al snel zijn we geanimeerd in gesprek en vergeten we de tijd. Over de jeugdzorg, over seksueel misbruik, maar ook over de oorlog en hoe het vroeger was. Vooral het verhaal dat haar ouders ingrepen toen een kind in hun dorp misbruikt werd, maakt indruk.

Seksueel misbruik in vervlogen tijden

‘Mijn moeder had een slechte rug en daarom had zij een hulp in de huishouding in dienst. ‘s Morgens kwam ze om een uur of negen en ‘s middags om 3 uur ging ze weer naar huis. Het viel mijn moeder op dat ze bij de thee om 3 uur vaak zat te dralen. ‘Het lijkt wel alsof je niet naar huis wil’. In het gesprek dat volgde kwam het hoge woord er uit: Haar vader pleegde incest met haar. ‘Maar meidje, dan kun je niet naar huis hoor, niet totdat het daar weer veilig is.’ Het meisje bleef en de vader van Carla ging met de dokter en de dominee naar de betreffende vader. Aldaar bleek dat 7 van de 9 kinderen onder de man te lijden hadden gehad, de jongste twee (nog) niet. De man werd opgepakt en de vrouw werd opgevangen.’

‘Dat zorgvuldig kijken naar mensen, dat heeft ze van haar moeder,’ denk ik als ze dat vertelt.

Carla Rus en Ivonne Meeuwsen

De eerste netwerkbijeenkomst

Netwerkbijeenkomst hulpverlening na seksueel misbruik

Het is kwart over tien en de eerste die aanbelt is Jan van der Lee uit Breda. Jan staat bijna op de website en wil graag deelnemen aan deze dag. Wij, Agnes van der Graaf en Ivonne Meeuwsen hebben de dag opgezet om de deelnemers van onze website contact met elkaar te laten maken, kennis te delen en ervaringen uit te wisselen.

De deelnemers stromen binnen

Els  van Tol uit Ermelo is de tweede die arriveert. Zij doet voetreflextherapie.
Brigitte van Birgelen uit Zeist komt daarna en zij staat samen met Patricia Resende op de website met een bijzonder aanbod van psychodrama voor partners.
Dan komt Renate Hoenselaar uit Arnhem, zij is dans-en bewegingstherapeut.
En last but not least Petra Mensink uit Deventer, zij werkt met somatic experiencing.

Mensbeeld en visie

Een mooie club van hulpverleners bij elkaar. Allemaal werken we met seksueel misbruik en ieder op een eigen manier en vanuit een eigen visie en mensbeeld. Dat mensbeeld hebben we verkend in een soort uitwisselingsrondje. Mooi om te zien hoe zo’n inhoudelijke vraagstelling meteen al diepgaande gesprekken oplevert.

Welke steun heb je nodig?

Na dit uitgebreid verkend te hebben is het tijd voor de lunch. Heerlijke broodjes met tijdens de lunch ook een focusvraag: ‘Wat is jouw manier van jezelf ondersteunen?’ en ‘Welke ondersteuning zou je willen?’

Samen sta je sterk

Wat uit de dag duidelijk naar voren komt, is dat er behoefte is om ondersteuning te vinden bij elkaar. De ervaring dat je niet de enige bent die zich met dit thema bezighoudt. We zijn, ieder op ons eigen vakgebied, de pioniers als het gaat om hulpverlening na seksueel misbruik. Het voelt goed om met elkaar uit te wisselen en te voelen dat we niet de enige zijn. Dat uit zich ook in de behoefte om een verslag van deze dag naar buiten te brengen. Mét groepsfoto:

foto

Plannen voor de toekomst

Na de heerlijke lunch gaan we plannen maken. Welke thema’s leven er bij ons als hulpverleners. Wat verwachten we van dit soort dagen? Wat is de behoefte? Wat hebben we elkaar te bieden? Heel veel, zo blijkt. We verkennen ideeën en geven elkaar tips over hoe we met bepaalde situaties om kunnen gaan.

Thema bijeenkomsten

We maken een lijst met thema’s waar we graag een keer in een intervisie-bijeenkomst op in willen gaan. De lijst is vast nog niet compleet, maar we willen graag van andere therapeuten van deze website horen of en in hoeverre ze interesse hebben in themabijeenkomsten rondom:

  • Schuldgevoelens
  • Omgaan met ‘het geheim’
  • Aangifte doen
  • Uiten van emotie
  • Omgaan met ‘het systeem’
  • Schaamte
  • Intimiteit en seksualiteit
  • Elkaars werk
  • Bagatelliseren
  • Wanhopige, ongerichte hulpvragen

Een oproep

Wij gaan het organiseren: themabijeenkomsten, ongeveer elke twee maanden. Let op je mailbox voor het aanbod en de data. Van jullie vragen we: geef aan welke thema’s je interesse hebben. Dan zetten we de populairste bovenaan de agenda… 🙂

Ben je nog geen lid van ons netwerk, maar heb je wél interesse, klik dan hier.

De impact van seksueel misbruik op zwangerschap

Seksueel misbruik heeft impact op zwangerschap

Seksueel misbruik heeft een grote impact op zwangerschap. Veel vrouwen weten niet dat tijdens de zwangerschap, de bevalling of het kraambed het seksueel misbruik verleden een grote rol kan spelen. Ook weten ze niet wat ze hierin mogen en kunnen verwachten van een verloskundige.

zwijgen

Wij, Joanne de Kat en Hanna van Meijeren, zijn twee verloskunde studenten. We hebben onderzoek gedaan naar de lichamelijke en psychische gevolgen van seksueel misbruik voor de zwangerschap, de bevalling en het kraambed. Ook hebben we gekeken naar de verloskundige begeleidingservaring van vrouwen die seksueel misbruikt zijn. Hieronder volgens onze belangrijkste conclusies uit het onderzoek

Lichamelijke gevolgen

De lichamelijke gevolgen van seksueel misbruik die tijdens de zwangerschap een rol kunnen spelen zijn:

  • verhoogde kans op risicogedrag (alcoholgebruik of roken)
  • moeite hebben met de medische onderzoeken en controles
  • extreme misselijkheid
  • blaasontstekingen
  • eetstoornissen
  • verhoogde kans op vroegtijdige weeën
  • vaginisme, verkramping in het bekkenbodem gebied

Psychische gevolgen

De psychische gevolgen die tijdens de zwangerschap, bevalling en daarna voor problemen kunnen zorgen zijn:

  • extreme angst (voor onderzoeken, voor de baring, voor moederschap)
  • angsten over de moeder en kind-binding
  • herbelevingen tijdens de baring (controleverlies in het bekkengebied)
  • dissociatie
  • verstoorde lichaamsbeleving, haat voor het lichaam
  • niet goed om kunnen gaan met hevige emoties
  • depressieve gevoelens
  • verhoogde kans op postpartum depressie
  • post traumatische stress stoornis

“De ervaringen van de bevalling (…) en de periode erna heb ik als uh.. traumatisch ervaren”.

 

Wat doet de verloskundige eraan?

Uit het onderzoek blijkt dat er door verloskundigen en cliënten nog te weinig gesproken te worden over seksueel misbruik. Dit komt deels doordat er op seksueel misbruik nog steeds een taboe rust en deels doordat de cliënten (en verloskundigen) niet altijd weten welke impact seksueel misbruik kan hebben op de zwangerschap, bevalling en het kraambed.

Vragen naar negatieve seksuele ervaringen

Sinds 2007 vragen verloskundigen standaard bij de intake naar een negatieve seksuele ervaring. Op deze manier proberen ze klanten uit te nodigen om het seksueel misbruik bespreekbaar te maken. Alleen als het seksueel misbruik bekend is, kan de begeleiding tijdens de zwangerschap hierop worden aangepast. Uit de ervaring van een enkeling bij wie seksueel misbruik wel uitgebreid van te voren besproken is, blijkt dat er minder klachten zijn, vooral als de verloskundige begeleiding daadwerkelijk is aangepast.

“Ik maakte het direct bekend… (…).. en.. zij gingen daar ook gelijk goed mee om.. (…) toen kwam er direct ook heel veel op.. en dat was ook direct van.., hoe wil je dat zien eigenlijk.. Ze begon er ook direct over, dat het bekend is..(…) dat was eigenlijk wel heel fijn hoe ze dat deden.. dat vond ik wel.”

 

Vooraf is beter dan achteraf

In dit onderzoek bleek dat de meeste vrouwen pas achteraf beseften welke invloed hun verleden heeft gehad op het krijgen van een kind. Dat is jammer want met aangepaste begeleiding had hen wellicht veel leed bespaard kunnen blijven. Alle vrouwen in het onderzoek gaven aan dat zij een aangepaste begeleiding hadden willen krijgen.

Wat is van belang in de begeleiding?

Wat de onderzochte vrouwen van belang vonden in de verloskundige begeleiding is:

  • het bespreekbaar maken van seksueel misbruik
  • uitleg over de impact van seksueel misbruik
  • een vertrouwensband
  • een luisterend oor
  • het serieus nemen van de wensen
  • persoonlijke betrokkenheid van de verloskundige
  • uitleg bij alle handelingen die de verloskundige verricht
  • een coachende rol van de verloskundige

Bij de vrouwen van wie het seksueel misbruik bekend was bij de verloskundige, was er over het algemeen sprake van een positieve begeleidingservaring. De verloskundige stemde dan zijn of haar zorg af op de wensen van de cliënte.

“Het deed mij goed om te horen dat ze zei, dat ze mijn signalen zou volgen, zeg maar.. en dat ze mijn, mijn tempo zou volgen”.

Voor een enkeling was de zwangerschap zelfs een helende ervaring:

“Ik oordeel mijn lichaam vaker dan ik moet veroordelen, omdat ik de schuld bij mij leg.. En op het moment dat ik beviel en het kindje bij mij in mijn buik groeide.. dan.. ik heb daar wel respect voor gekregen.. voor mijn lichaam..”

 

Wat mag je verwachten van de verloskundige

Als je als vrouw seksueel misbruikt ben, mag je verwachten van de verloskundige dat:

  • je dit bij hem of haar, in vertrouwen, bespreekbaar kunt maken
  • de verloskundige zijn of haar zorg aan jou zal aanpassen
  • je advies kan geven over mogelijkheden van andere hulpverlening met wie je seksueel misbruik kunt bespreken

Het doel van al die zorgvuldigheid is dat je, ondanks de impact die seksueel misbruik met zich mee kan brengen, een onvergetelijke mooie ervaring krijgt wanneer je moeder wordt.

Advies aan verloskundigen

Vragen naar Negatieve Seksuele Ervaringen is al een tijdje gemeengoed. Wat er aan begeleidingswensen vanuit de klant ligt is helder en eenduidig uit dit onderzoek gekomen:

  • uitleg over de (mogelijke) impact van seksueel misbruik op de zwangerschap
  • luisteren naar de wensen van de klant
  • een coachende rol voor de verloskundige
  • voorzien in een goede doorverwijzing waar nodig

Advies op basis van dit onderzoek

Het zou mooi zijn als:

  • er (bij) scholing ontwikkeld wordt voor verloskundigen over de (mogelijke) impact van seksueel misbruik op de zwangerschap
  • een informatiefolder ontwikkeld wordt waarin de (mogelijke) impact van seksueel misbruik op de zwangerschap in heldere bewoordingen wordt uitgelegd.
  • verloskundigen zich zouden specialiseren in de begeleiding van zwangeren met een verleden van seksueel misbruik
  • verloskundigen een netwerk van coaches en begeleiders hebben waar zij hun klanten naar door kunnen verwijzen

(Door: J. de Kat en M.H. van Meijeren, vierdejaars verloskundestudenten)

Inmiddels heb ik naar aanleiding van o.a. dit onderzoek en een vervolgonderzoek een boek geschreven: Zwangerschap na seksueel misbruik. Hier verkrijgbaar