Verlamd van angst

Het boek van Agnes van Minnen gaat over het overwinnen van de angst. Angst als belangrijkste symptoom van post traumatische stress. Het boek maakt uitgebreid duidelijk dat verlamming, bevriezing een veel voorkomende reactie is op een situatie van seksueel geweld. Dat deze automatische reactie een overlevingsreactie is, die passend is voor wat er op dat moment gebeurt. Dat is de verdienste van dit boek.

De vlag dekt niet de lading

Als de subtitel van het boek was ‘Herstellen van PTSS’ dan had ik er minder moeite mee gehad. Maar de ondertitel luidt: ‘Herstellen na seksueel misbruik’. Als zodanig kan ik het boek niet onderschrijven. Het boek gaat diep in op PTSS en de therapie die daar (volgens de auteur) bijhoort, maar besteed weinig tot geen aandacht aan andere gevolgen van seksueel misbruik en hoe je daarmee om kunt leren gaan.

Geen PTSS en toch seksueel misbruikt?

Heb je geen PTSS, dan heb je niet veel aan het boek. Het zou je zelfs in de war kunnen maken. De auteur stelt dat het vertonen van allerlei overlevingsreacties hetzelfde is als een PTSS. Daarmee gaat de auteur volledig voorbij aan alle andere afweermechanismen en langetermijneffecten, die dikwijls leiden tot andere diagnoses. Ik ben zelf niet zo’n fan van diagnosticering bij seksueel misbruik, maar áls je een diagnose geeft, zorg dan wel dat die tenminste klopt.

Onjuistheden en discutabele statements

De stelligheid waarmee de auteur een aantal discutabele stellingen poneert geeft te denken. Zo stelt zij dat iemand die seksueel misbruikt is, dit niet kan vergeten. Dat is in het licht van de huidige stand van de wetenschap absoluut niet bewezen. Denk alleen al aan het recente werk van Bessel van der Kolk over hoe lichaam, brein én geest betrokken zijn bij het opslaan van ervaringen. Daarnaast stelt zij dat, als je herinneringen hebt van vóór 3 jaar oud, dit waarschijnlijk valse herinneringen zijn. Dit staat haaks op recente onderzoeksresultaten, die juist aantonen dat spontaan opgekomen herinneringen naar aanleiding van een trigger, vaak ondersteund worden door zogeheten steunbewijs. Zie bijvoorbeeld dit artikel van Elke Geraerts. Hoe het ook zit, over het hervinden van herinneringen en de manier waarop het geheugen werkt, is de wetenschap nog lang niet uitgedebatteerd, dus een stellige bewering hierover is per definitie onwetenschappelijk. Hier en daar slaat zij de plank dus stevig mis. (zie mijn blog over baby- en peutermisbruik).

Weinig aandacht voor het brede palet van mogelijkheden in de hulpverlening

De auteur is stellig: Bij PTSS hoor je EMDR of Cognitieve traumatherapie te krijgen. Dat is jammer, want niet alleen zijn beide therapievormen behoorlijk belastend, ze werken voor tenminste 35% van de mensen (die daadwerkelijk PTSS hebben en dat zijn lang niet alle slachtoffers van seksueel misbruik!!!) niet of zelfs negatief. Zie hier mijn artikel daarover. Bij Complexe PTSS (bijvoorbeeld bij langdurig en herhaald misbruik) is de kans dat het niet werkt nog groter. Bovendien zijn er vele alternatieven voor EMDR en Cognitieve traumatherapie waar de auteur in haar boek bijna volledig aan voorbij gaat.

Het boek gaat niet over seksueel misbruik

Agnes van Minnen verliest voor mij aan geloofwaardigheid als ze alle succesvol geheelde slachtoffers van seksueel misbruik op het conto van traumatherapie en EMDR schuift, alsof dat de enige weg naar herstel is. Alle andere vormen van therapie gooit ze op één grote hoop als zijnde ’te weinig traumagericht’. Stabiliseren versus traumagerichtwerken is niet hetzelfde als ‘alle vormen van therapie’ versus ‘EMDR en Cognitieve traumatherapie’ en dit valse vergelijk zie ik terug in alle bewijsvoering rondom EMDR. Nergens heb ik nog een onderzoek gezien dat EMDR zinvol vergelijkt met enige bestaande vorm van therapie anders dan Cognitieve traumatherapie. Op de bewijsvoering voor Cognitieve traumatherapie is overigens ook één en ander af te dingen, vooral als je kijkt naar wat er in Nederland onder de noemer Cognitieve traumatherapie verkocht wordt. Zie mijn artikel hierover hier.

Het boek maakt de pretentie dat het gaat over herstel na seksueel misbruik niet waar. Daarnaast gaat het voorbij aan allerlei alternatieven voor de vorm van hulpverlening die de auteur bedrijft. Haar ervaringen in haar praktijk lijken haar beeld over seksueel misbruik te kleuren. Mogelijk helpt zij alleen mensen die last hebben van een PTSS. Zonder enige gene veralgemeniseert zij haar persoonlijke ervaringen en presenteert ze als wetenschappelijk onderbouwd. Als het gaat om alle andere gevolgen van seksueel misbruik, komt zij slechts met het in mijn ogen wat lafhartige: ‘Sommige slachtoffers worden verdrietig en moeten nog verwerken dat ze een nare jeugd hebben gehad.’

Pluspunten en minpunten

Pluspunten van het boek

• De heldere uitleg over overlevingsreacties ontschuldigt slachtoffers
• De voorbeelden uit de praktijk zijn aansprekend
• Het boek geeft duidelijk aan dat helen mogelijk is

Minpunten van het boek

• Overdreven claims over de effectiviteit van met name EMDR en Cognitieve gedragstherapie
• Heel veel herhaling van hetzelfde, met name in het tweede deel van het boek
• Het boek gebruikt de termen seksueel misbruik en seksueel geweld door elkaar, wat maakt dat het lijkt alsof de twee synoniem zijn

Voor wie kan het boek nuttig zijn?

Het eerste deel van het boek kan nuttig zijn voor mensen die veel schaamte en schuld voelen over hun eigen reactie op het seksueel misbruik dat hen is aangedaan. De uitputtende voorbeelden van hoe dit soort reacties eruit zien en steeds de herhaling van het nut van die reacties (namelijk het overleven van een bedreigende situatie) kan helpen om te ontschuldigen en de schaamte voorbij te komen. Dit gaat overigens wel ten koste van de leesbaarheid van het boek.

Deel twee van het boek, waar het zegt te gaan over herstel, dekt de lading niet. Mocht je last hebben van (enkelvoudige) PTSS als gevolg van een eenmalig incident van seksueel geweld, dan kan het je helpen om de voorgestelde therapieën te volgen.

Toch kopen? Het boek is verkrijgbaar via Bol.com

#metoo. Over seks, macht en verandering

Jan den Boer en Caroline van Wijngaarden schreven naar aanleiding van alle commotie rondom #metoo het boek ‘#metoo. Over seks, macht en verandering’ Een werk waarin zij helder uiteenzetten waar #metoo en de aandacht die er nu is voor seksueel misbruik toe kan uitnodigen.

#metoo gaat niet over de schandpaal

Een inmiddels veelgehoorde kritiek op #metoo gaat over het ‘schandpaal’-effect. Waar is de hoor en wederhoor, een belangrijk beginsel uit de rechtspraak? Als we daarin blijven hangen, in schuld en beschuldigen, dan missen we de kans die #metoo ons biedt. De auteurs noemen de transformatie die zij voor ogen hebben van #metoo naar #wetoo.

De oerknalvraag

Wat doe je nu? Dat is de vraag die zij ons uitnodigen om vooral aan onszelf en onze naasten te stellen. Wat je nu doet, is dat misbruik of niet? Dat is een belangrijke vraag, vooral in de intieme sfeer. Kom je vanuit ‘Ik wil’ of vanuit ‘zullen we samen’?

Verstand, emoties en gevoel

Seksualiteit wordt vaak als een oerdrift neergezet. Maar de mens is een cultureel wezen, wij leren omgaan met onze driften en emoties. Gevoel wordt vaak op één hoop gegooid met emoties. Maar emoties zijn oer, drang, overleving, overspoeling, terwijl gevoel verfijnd, afgestemd en samen kunnen zijn. Gevoel nodigt uit tot empathie. Als je in contact bent met je gevoel, kun je de ander niet misbruiken, want de ander is een spiegel van jezelf.

Empathie en seksualiteit

Juist het contact met ons gevoel zijn we kwijtgeraakt in de wereld van snelle seks, directe lustbevrediging en consumentisme. Een wereld die uitnodigt tot gebruik en misbruik en die juist hierdoor ook weinig bevrediging biedt. De snelle ‘fix’ is een op verslaving gebaseerde behoefte, die uiteindelijk weinig bevredigend is.

Oplossingen

De auteurs reiken ons een oplossing aan middels oefeningen uit de Tantra. Oefeningen die uitnodigen tot introspectie, tot het herontdekken en herwaarderen van onze persoonlijke grenzen én die van de ander. Daarmee bieden ze een uitweg uit de opgeklopte, geseksualiseerde maatschappij waarin seks ‘moet’, maar tegelijk weinig bevredigend is. Ze openen de deur naar een authentieke, respectvolle benadering van het thema seksualiteit en intimiteit.

Voor wie is het boek?

Het boek is voor iedereen die op zoek is naar een manier om zijn of haar weg te vinden in een wereld die de seksualisering beu is. Met name de oefeningen zijn simpel en voor iedereen toe te passen. Het is een goed boek voor iedereen die kiest voor verbinding.

Het boek is te koop via hun eigen website

Verder na seksueel misbruik – Hoe herstelbemiddeling kan helpen

Naast professionele hulp in de vorm van therapie, kunnen slachtoffers van seksueel misbruik behoefte hebben aan een vorm van contact met de misbruikpleger. Vaak hebben slachtoffers vragen. Bijvoorbeeld waarom het misbruik heeft plaatsgevonden.

Wat doet Perspectief Herstelbemiddeling?

Perspectief Herstelbemiddeling begeleidt contact tussen direct betrokkenen van een ingrijpende gebeurtenis, zoals bijvoorbeeld seksueel misbruik. We noemen dit herstelbemiddeling. Betrokkenen kunnen slachtoffers, verdachten en/of plegers zijn. Het contact kan helpen bij het helen van wat er is gebeurd. Een bemiddelaar bereidt het contact zorgvuldig met beide partijen voor. Deelname is voor iedereen vrijwillig. De wensen en behoeften van de deelnemers staan centraal.

Hoe werkt herstelbemiddeling en hoe kan het bijdragen in herstel?

Het is voor iedereen verschillend hoe herstelbemiddeling kan helpen. Het slachtoffer kan vragen stellen aan de ander. Bijvoorbeeld: “Waarom ik?” of “Besefte je waar je mee bezig was?” Tijdens een bemiddelingstraject kunnen ze vertellen wat dit met hen heeft gedaan en wat de gevolgen waren. “Mijn hele leven ligt al jaren in puin”, of ”Ik heb mijn opleiding niet af kunnen maken”, bijvoorbeeld. Herstelbemiddeling kan zo rust geven. De bemiddeling geeft mensen de kans zelf bij te dragen aan herstel. Wanneer de deelnemers elkaar kennen, kunnen ook afspraken gemaakt worden, bijvoorbeeld over omgangsvormen en om herhaling te voorkomen. Zeker als slachtoffers en plegers bekenden van elkaar zijn, kan de behoefte aan begeleid contact op korte termijn groot zijn. Bijvoorbeeld om een toevallige ontmoeting voor te zijn.

Sandra:
“Ik vertelde hoe het misbruik voor mij was. Ik zag dat mijn woorden hem raakten.” (lees het verhaal van Sandra)

 

Zorgvuldig en vertrouwelijk

In de afgelopen jaren begeleidde Perspectief honderden bemiddelingszaken waarin sprake was van onder meer verkrachting en aanranding, ontucht met minderjarigen en incest. Een belangrijk kenmerk van herstelbemiddeling is dat de betrokkenen via een bemiddelaar met elkaar in contact komen. Na de aanmelding spreekt de bemiddelaar eerst met de aanmeldende partij. Daarna wordt de andere partij benaderd. Een professionele bemiddelaar van Perspectief bereidt het contact zorgvuldig en afzonderlijk met elke deelnemer voor. Het contact kan op verschillende manieren plaatsvinden; het kan een gezamenlijk gesprek zijn maar ook een briefwisseling of pendelbemiddeling, waarbij de deelnemers elkaar niet ontmoeten en het contact via de bemiddelaar verloopt. Lees verder welke stappen tijdens een bemiddeling worden doorlopen.

Een bemiddeling is altijd vrijwillig en de gesprekken zijn altijd vertrouwelijk. De bemiddelaar is neutraal en stelt de wensen en behoeften van beide partijen centraal. De bemiddeling kan op elk gewenst moment plaatsvinden. Een bemiddeling na seksueel misbruik kan zowel voor, tijdens als na een eventueel strafproces plaatsvinden. Als de bemiddeling gestart is, kan deze op verzoek van een van de deelnemers op elk moment worden gestopt.

Misbruik in het verleden

Wanneer het misbruik in het verleden heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld in een jeugdinstelling of door iemand binnen de kerk of bij een sportvereniging of -club, zal Perspectief Herstelbemiddeling nagaan of de pleger benaderd kan worden. Als dit niet het geval is, bijvoorbeeld door overlijden, wordt gekeken of er een vertegenwoordiger van de instelling is die antwoord op vragen en/of erkenning kan bieden.

Meer weten of aanmelden?

Wil je meer weten over de mogelijkheden van bemiddeling door Perspectief Herstelbemiddeling of wil je je aanmelden voor een bemiddeling? Bekijk dan hun website of vraag een folder aan.

www.perspectiefherstelbemiddeling.nl / info@perspectiefherstelbemiddeling.nl / 030 – 234 0045

Interview met Renate Hoenselaar, danstherapeute, Arnhem

Renate Hoenselaar, Danstherapeut, Arnhem

De praktijk van Renate Hoenselaar is gespecialiseerd in de behandeling van Trauma’s als gevolg van seksueel misbruik, ook wel (C)-PTSS genoemd (Complexe-Post Traumatische Stress Stoornis) en DS NAO (Dissociatieve Stoornissen Niet Anders Omschreven).

Waarom  je lichaam betrekken bij de verwerking van je trauma?
Bij de behandeling van trauma’s wordt er vaak gekozen voor een verbale therapie. Het nadeel hiervan is dat het trauma dan weliswaar op cognitief niveau verwerkt wordt, maar het lichaam, waar zoveel mee gebeurd is, blijft buiten schot. Juist het lichaam huisvest veel van de vroegere ervaringen. Deze lichamelijke ervaringen kun je niet zomaar in een kluis zetten, de deur op slot doen en de sleutel weggooien, om vervolgens verder te gaan met je leven.

“ik heb vrouwen en mannen in behandeling gehad, die bij aanvang van de therapie noemden dat ze het trauma verwerkt hadden. De problemen waar ze nu tegenaan liepen hadden alléén te maken met werk, het gezin draaiende houden, relaties, contacten.  Door aan de slag te gaan met het lichaam en de beweging werden vroegere ervaringen getriggerd en bleek het trauma wel degelijk een (leidende) rol te spelen in het huidige leven.”

Hoe ziet de therapie er uit? 

Ik kijk waar jij bent in het verwerken van het trauma en daarom zijn de oefeningen die ik aanreik verschillend per persoon. Toch valt er in het algemeen iets over te zeggen.

Gronding

Voor je stabiliteit is het ten eerste belangrijk om te kijken of je goed gegrond bent:

• sta je stevig op de grond?
• waar is het gewicht in je lichaam
• hoe is je ademhaling?
• waar zit er beweging in je lichaam?

Hoe meer gegrond je bent, hoe beter je wat er op je afkomt aan emoties en situaties kunt opvangen.

Overlevingsmechanismen

Naast aandacht voor gronding is het belangrijk om te kijken naar welke overlevingsmechanismen je hebt opgebouwd in je lichaam en in je beweging. Wat is er nodig om hier anders mee om te gaan zodat de mechanismes een ‘kracht’ worden? Of zoals een vrouw in de therapie het noemde “je kunt er een overlevingskracht van maken”.

Uiting geven aan wat in je leeft

Hoe kun je hoorbaar en zichtbaar worden in je proces naar verwerking? Je hebt waarschijnlijk jarenlang je mond moeten houden, je hebt je misschien onzichtbaar gemaakt of een zodanige muur om jezelf heen gebouwd dat de ander wel op afstand bleef. We kijken binnen de therapie hoe jij dit nu doet en hoe je hier stap voor stap, in je eigen tempo, verandering in kunt aanbrengen door in beweging te komen en je stem te gebruiken.

Thema’s die bij seksueel misbruik vaak spelen

Er zijn een aantal thema’s die vaak spelen als het gaat om de verwerking van seksueel misbruik.  Hoe ga je om met boosheid? Heeft het misbruik jouw boosheid aangewakkerd of heb je dat juist de kop in moeten drukken waardoor het goed is dit weer toe te laten? Voel je steeds angst en mag dat er zijn of onderdruk je dat? Wat doe jij als je verdrietig bent? Doe je als of je vrolijk bent zodat mensen niet zien hoe jij je werkelijk voelt? De behoefte aan een ‘normaal’ lichamelijk contact is iets wat bij mensen met een seksueel trauma vaak naar voren komt. Door de negatieve ervaringen is dit zo moeilijk geworden. Vanuit de dans- en beweging kijken we hoe dit voor jou werkt: waar ligt je grens, waar ligt je angst, wanneer wordt je alert en wat heb jij nodig om hier stappen in te zetten.

Luisteren naar je lichaam

Voelen wat er in je lichaam gebeurt, luisteren naar lichaamssignalen en laten zien wat je voelt, zowel non-verbaal en verbaal. Veel overlevers van seksueel misbruik ervaren hun lichaam als een last, terwijl je lichaam en beweging een belangrijk instrument kan zijn dat je ondersteunt.

Het belang van humor

Humor is een belangrijk item binnen de therapie als het om trauma gaat. Met humor kun je juist nieuwe stappen zetten, uit je comfortzone stappen en zien dat je een geweldig arsenaal van technieken hebt ontwikkeld, die je soms ook heel goed van pas komen.

Hoe doe ik dit als therapeut? 

Het volgen en spiegelen is een belangrijk item. Het volgen van de bewegingen van de klant door mee te bewegen, spiegelen van het lichaam om te ervaren wat er gebeurt. Observeren doe ik door samen met de klant te bewegen. Ik kijk en vraag waar de behoefte ligt en waar de klant aan toe is. Ik luisteren naar wat de bewegingen, het lichaam en de stem te vertellen hebben. Samen kijken hoe en wat het beste werkt om het lichaam weer te gaan voelen, gevoelens weer toe te laten, het lichaam weer te accepteren. Ik reik vanuit mijn opleidingen en ervaring de oefeningen aan, ik begeleid, maar wat ik vooral doe is meebewegen.

Via trainingen bij Transact (nu Movisie) en verschillende traumacursussen heb ik mij gespecialiseerd in trauma. Najaar 2017 ga ik aanvullend de opleiding SensoriMotor Psychotherapy Level 1 doen van Pat Ogden.

Sensorimotor psychotherapy is een techniek, ontwikkeld door Pat Ogden.  De techniek is gebaseerd op neurofysiologisch onderzoek over traumatisering (ontregeling van het stressmechanisme), hechtingstheorieën en mindfulness. Het  werkt direct met de lichamelijke (verdedigings)reacties die ontstaan bij schokkende gebeurtenissen ( freeze-fight-flight-submit ). Sensorimotor psychotherapie richt zich op het ‘hier en nu’. De lichamelijke en emotionele impact van het trauma wordt duidelijker. Maar ook dat je manier van je hechten en contact door stress beinvloed worden en dat chronisch fysieke patronen ontstaan.

De therapie is geschikt voor jongeren en volwassenen met een trauma.
Dans- en bewegingstherapie is een lichaamsgerichte therapie waarin niet allen het dansen maar juist ook het lichaam en zijn beweging centraal staat. Je hoeft niet van dansen te houden om voor deze therapie te kiezen! 

Contact:

Renate Hoenselaar, vaktherapie Dans, Arnhem

Neem vooral contact op als je vragen hebt of vraag een intake en/of proefsessie aan.

Volg de groep van Dans- en bewegingstherapie en supervisie op Facebook: https://www.facebook.com/groups/danstherapiesupervisie/
en/of twitter: Renate Hoenselaar@vaktherapiedans

Noteer alvast: “de week van de vaktherapie” van 2 tot 8 oktober!
Met vriendelijke groet,
Renate Hoenselaar
Senior MDaT dans-bewegingstherapeut – Rots en Water Trainer – LVSC supervisor
M. +316 134 866 48
www.vaktherapiedans.nl info@vaktherapiedans.nl
Lid: FVB/NVDAT, NFG, RBCZ, NIBIG, LVSC

www.supervisiearnhem.nl
www.btsa.nl, Begeleiding en Therapie Studenten Arnhem
www.lacappella.nl, Therapie- en cultuurcentrum Arnhem

EX-press: een project dat Danstherapie en kunst met elkaar verbindt

EX-press is een initiatief van Michelle Kurzenacker, choreografe en danstherapeute. Met haar bedrijf MovedBy… verbindt ze therapeutische processen en kunst met elkaar.

Foto van project EX-press 2017 contact: Michelle Kurzenaker, www.movedby.net

Seksueel misbruik en huiselijk geweld

Ex-press gaat om twee vrouwen met vroegkinderlijk trauma door seksueel misbruik en huiselijk geweld. Door onder andere Lichaamsgerichte therapie en Danstherapie hebben ze hun verleden verwerkt en een plaats kunnen geven. In de uitvoering “Soulskin” wordt het transitieproces van slachtoffer naar overlever naar onafhankelijke krachtige vrouw gepresenteerd.

Ervaringsdeskundige en hulpverlener

Ik ben Mariël Groenen. Ik doe mee aan dit project. Niet alleen als ervaringsdeskundige is dit een bijzondere ervaring, ook als hulpverlener ben ik geïnteresseerd in verschillende werkvormen om cliënten te begeleiden. Vanuit mijn positie als hulpverlener beschrijf ik in dit blog mijn ervaringen en de waarde van de Vaktherapie Dans voor het verwerken van seksueel misbruik.

Het lichaam spreekt

Danstherapie laat het lichaam spreken. Woorden zijn niet nodig, zijn storend zelfs. Ik ben verbaal sterk, kan goed analyseren en rationaliseren. Het is een vorm van controle en is tot nu toe mijn sterkste overlevingsmechanisme geweest. Zonder woorden voel ik me onzeker. Dit project zal een uitdaging blijken.

Het lichaam spreekt haar eigen waarheid

Tijdens de repetities doen we oefeningen die ons uitdagen om de beweging van ons lichaam te volgen. Hier helpen woorden niet. Ik beweeg voorzichtig, klein. Mijn lichaam spreekt haar eigen waarheid: het voelt zich nog beperkt, durft nauwelijks ruimte in te nemen. Na ruim vier maanden durf ik ineens meer ruimte in te nemen en ik dans door de dansstudio met grote bewegingen; een doorbraak.

Dialoog met het lichaam

We krijgen ook oefeningen waarbij we beweging op elkaar afstemmen, een dialoog aangaan via ons lichaam. Dit vind ik heel spannend, zeker in het begin. Ik durf niet goed en weet ook niet goed wat te doen. Hoe “praat” ik met mijn lichaam?

Grenzen voelen en aangeven

Als we elkaar later ook fysiek aanraken, worden grenzen belangrijker. Waar ligt mijn grens? Wil ik wel aangeraakt worden? Hoe voelt het om aangeraakt te worden? Deze grenzen voelen, heeft steeds aandacht. We leren onze huid, de buitenste laag van ons lichaam voelen. Dat is onze fysieke grens. De oefeningen helpen me om beter mijn grenzen te voelen en aan te geven.

Verbinding met jezelf en met de wereld om je heen

Er is veel aandacht voor de afwisseling van naar binnen en naar buiten gericht zijn. In het begin ben ik het liefst naar binnen gericht. Het is mijn manier om me af te schermen van alles en iedereen om me heen. Als ik me naar buiten richt, verlies ik direct contact met mezelf. Gaande het proces leer ik om bij mezelf te blijven en tegelijkertijd in verbinding te zijn met anderen. Daarin voel en zie ik een grote ontwikkeling bij mezelf.

Fysieke benadering na seksueel misbruik is essentieel

In mijn beleving is een fysieke benadering een essentieel onderdeel in het helingsproces na seksueel misbruik. Ik heb me in eerste instantie lange tijd gefocust op mentale, emotionele en spirituele heling. Dit was echter niet voldoende.

Het wetende lichaam

Het lichaam slaat herinneringen en pijn op. Dit kan door een lichaamsgerichte benadering naar buiten komen. Lichaamsgerichte therapie is voor het in het lichaam opgeslagen trauma een belangrijke oplossing.

Positieve ervaringen met Vaktherapie Dans

Ik heb door dit project positieve ervaringen met de Vaktherapie Dans en de bijdrage die het kan leveren aan heling na seksueel misbruik. EX-press is een heel specifiek project waarin het therapeutische aspect van Danstherapie deels aan de orde is geweest. Voor mij heeft het geholpen bij de volgende klachten:

• Het gevoel hebben dat ik niet in mijn lichaam aanwezig ben.
• Mezelf klein maken, klein houden.
• Moeite met grenzen stellen en aangeven aan anderen.
• Mezelf verliezen in contact met anderen.
• Moeite met andere mensen vertrouwen en met veilig voelen bij anderen.