Vergeten gevolgen – artikel Amanda Speekenbrink

Een artikel over hulpverlening na seksueel misbruik
bevrijd, illustratie bij 'Spelen met gevolgen' van Nicole Blok copyright 2017

Seksueel misbruik. Wat is het eigenlijk? Het horen van de term zegt vaak niet genoeg. De cijfers zijn hoog, de impact is hoog. Maar toch lijken we er allemaal ver vandaan te willen blijven. Echt doorvragen doen we niet, het er echt over hebben doen we ook niet. We hebben weinig oog voor de gevolgen. Het is eng, beschadigend, benauwend.

Praten over seksueel misbruik

Want wat gebeurt er als je het er écht over hebt? Wat doet dit met jouzelf en wat doet dit met het slachtoffer? Wat maakt het los? Kun jij dat wel aan? Het hebben over seksueel misbruik roept al deze vragen op. Maar het maakt ons ook bewust van de onveiligheid in deze wereld. Liever blijven we geloven in een veilig bestaan, maar ondertussen worden er in Nederland jaarlijks 62.000 kinderen voor het eerst seksueel misbruikt. Deze kinderen worden volwassen en lijden onder de gevolgen.

Slachtoffers groeien er niet zomaar overheen

Lang dachten we dat kinderen hier wel overheen zouden groeien, maar dit is zeker niet het geval. De impact is hoog. Want wat doet het met je wanneer een volwassenen persoon, meestal een bekende, op seksueel gebied jouw grenzen overschrijdt? Grenzen die je als kind nog niet kunt aangeven, maar waarvan je wel weet dat ze overschreden worden. Een situatie waarvan je weet dat wat er gebeurt heel verkeerd is. Slachtoffers kunnen in hun omgeving vaak niet terecht met het misbruik, niet als kind en niet als volwassene. Maar ook later wanneer slachtoffers hulpverlening zoeken, vinden zij vaak geen aansluiting.

Tekort schietende hulpverlening

Nog te vaak wordt er tekort geschoten als het gaat om goede en passende hulpverlening. Nog te vaak worden symptomen gemist en nog te vaak wordt seksueel misbruik niet behandeld. Er worden verkeerde diagnoses gesteld, er wordt gewerkt aan andere problemen, maar van het trauma wordt ver vandaan gebleven. Kunnen we het hulpverleners kwalijk nemen? Of moet er meer kennis komen? Buiten dat, waarom is het dat hulpverleners hier moeite mee hebben?

De vraagstelling voor mijn onderzoek

De vraag die ik mij stel is of mensen het willen zien? Kunnen ze misbruik in de ogen aankijken? Een vrouw die seksueel misbruikt is in de ogen aankijken? Of zijn wij mensen toch nog altijd op zoek naar veiligheid? Willen we het misbruik daarom niet zien en in plaats daarvan liever het plaatje van een veilig bestaan voor ogen houden?

Mijn afstudeeronderzoek

bevrijd, illustratie bij 'Spelen met gevolgen' van Nicole Blok copyright 2017

Met bovenstaande vragen ben ik mijn afstudeeronderzoek gestart en in de interviews die ik gehouden heb, hoor ik van verschillende dramatherapeuten dat cliënten bij eerdere hulpverlening slecht behandeld zijn, niet gehoord zijn of dat er niet naar het trauma werd toegegaan. Van dezelfde dramatherapeuten hoor ik hoe belangrijk het is om wél naar het trauma toe te gaan, om er doorheen te gaan.

Doorvragen en aanwezig blijven

De dramatherapeuten geven aan dat het belangrijk is om wél door te vragen, waar de cliënt stopt met praten en hierin in volle aanwezig te blijven bij de cliënt. Want hoe beschadigend is het wanneer het seksueel misbruik dat vroeger ontkend werd, nu opnieuw ontkend wordt? Wat voor wereldbeeld ontstaat er dan? Wat doet dit met het vertrouwen in anderen, dat toch al zo beschadigd is? Welke impact heeft het op de schaamte en schuldgevoelens, die toch al zo aanwezig zijn? Wat doet dit met het zelfbeeld? Kortom, hoe zit het met de gevolgen?

De vergeten gevolgen

De gevolgen van seksueel misbruik zijn niet mis. Uit mijn onderzoek blijkt dat de impact van misbruik hoog is en dat dit invloed heeft op verschillende functioneringsgebieden: psychisch, emotioneel, lichamelijk, sociaal/ relationeel, maatschappelijk en seksueel. Het leren aangeven van grenzen is uiteindelijk niet voldoende om het trauma te verwerken.

Aandacht voor het totale functioneren

Seksueel misbruik is ingrijpend, het grijpt in op het totale functioneren en juist daarom moet een behandeling ook op het totale functioneren ingrijpen om iemand weer te laten helen. Door middel van mijn onderzoek is meer en meer duidelijk geworden op welke wijze dramatherapeuten met werkvormen en methoden aansluiten op de gevolgen van seksueel misbruik bij vrouwen.

De impact van dramatherapie

Dramatherapie laat zien wat het misbruik gedaan heeft, biedt de confrontatie die nodig is, maar biedt tegelijkertijd de steun en troost die gegeven moet worden. Door de ruime mogelijkheden in dramatische werkvormen en methoden kunnen vrouwen gesteund worden waar nodig en geholpen worden met het verwerken van hun trauma.

Inzicht en educatie

Wat daarnaast naar voren kwam in het onderzoek, is dat het belangrijk is dat vrouwen inzicht krijgen op welke gebieden de gevolgen van het misbruik zich bevinden. Om een inzicht te geven in welke functioneringsgebieden de gevolgen van seksueel misbruik zich allemaal bevinden verwijs ik u graag naar mijn onderzoek.

Krachtige hulpverleners

bevrijd, illustratie bij 'Spelen met gevolgen' van Nicole Blok copyright 2017

Mijn onderzoek en dit artikel is voor alle krachtige hulpverleners die werken met deze krachtige vrouwen die strijden om er beter uit te komen. Maar ook voor alle vrouwen die nu nog vastlopen en nog niet weten of de eindstreep ooit in zicht komt. Het onderzoek is gericht op vrouwen, maar laten we niet vergeten dat er ook genoeg mannen zijn die zich in deze zelfde strijd bevinden. Laten wij er als hulpverleners voor zorgen dat vrouwen en mannen zich gehoord kunnen voelen en gesteund kunnen worden. Laten we bijdragen wat we kunnen bijdragen, er is al genoeg gemist.

Spelen met gevolgen

Hier vind je de resultaten van het onderzoek van Amanda Speekenbrink, getiteld ‘Spelen met gevolgen’.

Afstudeer onderzoek Amanda Speekenbrink

Illustraties van Nicole Blok, copyright 2017, gebruikt met toestemming.

Dramatherapie na seksueel misbruik – Rineke van der Baan

Durf jij… niet?

Dramatherapie na seksueel misbruik – Rineke van der Baan

Onderzoek Dramatherapie na seksueel misbruik van Rineke van der Baan

Moeite met grenzen aangeven, emoties, vertrouwen? Contact met je lichaam maken en zo ook in de relatie met anderen. Toch weer die herinneringen… Controle willen houden! Zucht. Steeds weer van therapie naar therapie, waarom dan dramatherapie? In dit artikel wordt een onderzoek gepresenteerd naar de inzet van dramatherapie bij vrouwen die seksueel misbruikt zijn.

Waarom ik mij met seksueel misbruik bezig houd

Waar ik (Rineke) ook heen ga, seksueel misbruik kom ik telkens weer tegen. Jong kwam ik er zelf mee in aanraking, als puber hoorde ik het van klasgenoten, als student kan ik er wederom niet omheen. Ik ga op reis en ontmoet vrouwen met dezelfde verhalen. In mijn werk met (onder andere) verslaafde prostituees en stages met dak- en thuislozen, jongerenpsychiatrie en verslaving eveneens. Seksueel misbruik; het is er, als je het wil zien.

De statistieken:

Eén op de vijf meisjes en één op de elf jongens in Nederland worden al voor hun 16e seksueel misbruikt (Meeuwsen, 2013). Het kan invloed hebben op diverse terreinen in het leven (psychisch, emotioneel, lichamelijk, seksueel, relationeel, maatschappelijk), de effecten kunnen een leven lang doorspelen. Specifieke hulp blijkt er echter weinig te zijn (Leferink, 2014).

Mijn mission statement

Ik ben gekomen aan het einde van mijn opleiding, ik heb veel geleerd. Ik ben op persoonlijk en professioneel vlak gegroeid. Ik heb mijn eigen weg bewandeld en ik wil hoop, kracht en liefde doorgeven. Het onderzoek dat ik doe is niet alleen het kroonstuk op mijn studie. Ik ga door, ik ben eraan toe en ik ben bevlogen.

Bevlogen door schoonheid

Dramatherapie na seksueel misbruik. Bevlogen door schoonheid

Een eigen identiteit. Vrouwelijkheid. Kwetsbaarheid. Pijn. Bevlogen om te laten zien wie de vrouw is. Wat ware liefde is. Liefde die juist zo vaak gebruikt en misbruikt wordt. We zoeken, maar vinden niet. We verliezen ons zelf in de ander. Het sterkt ons, maar maakt ons zwak. Gebroken. We hebben iemand nodig, maar zijn eigenlijk op zoek naar ons zelf.

Het onderzoek: Dramatherapie bij vrouwen die seksueel misbruikt zijn

Ik heb een onderzoek gedaan naar hoe dramatherapie wordt ingezet bij vrouwen die seksueel misbruikt zijn. Het onderzoek is gedaan aan de hand van negen respondenten, een evaluatiegroep en een literatuurstudie. Dit artikel bevat een korte uitlichting van de resultaten van het onderzoek voor vrouwen die seksueel misbruikt zijn en voor andere belangstellenden. Het onderstaande laat zien dat dramatherapie een goede behandelmethode is.

Dramatherapie: van het hoofd naar het hart

Als je seksueel misbruikt bent, dan zit je vaak in je hoofd. De kracht van dramatherapie is dat het jou direct dingen laat ervaren. Je bent cognitief, fysiek, in de ervaring bezig. Je maakt verbinding tussen je denken, voelen en handelen (Praktische kaders voor het methodisch werken van de CT’er, 2014 zie in het onderzoek). Door te spelen, te bewegen, ga je voelen wat dat met je doet, kun je weer contact maken en integreren in je lijf. Je lichaam is belangrijk. Het is daar waar de grenzen zijn overschreden, maar ook daar (in het zenuwenstelsel en impliciete geheugen) waar de ervaring ligt opgeslagen. Dus het gaat niet (alleen) om de woorden, maar om het nonverbale geheugen (Universiteit Gent, 2008).

In dramatherapie naar het seksueel misbruik toe of er vandaan

In spel oefenen je in interactie met anderen, grenzen aangeven, problemen oplossen, emoties voelen, jezelf laten zien en uiten, vormgeven en spelen. Je bent zelf het materiaal (Cleven, 2004). De regie die je ten tijde van het misbruik verloren bent, kan je in spel terug gegeven worden. Dus jij bepaald alles! Of toch niet?

Oefenen met de werkelijkheid

In spel oefen je om flexibel om kunnen gaan met de werkelijkheid. Het is spel, maar hoe je in het echte leven bent, reageert, kom daarin terug. Je kunt binnen de veiligheid van spel experimenteren en risico’s nemen (Smeijsters, 2003). De therapeut volgt je, doet het samen met je en blijft erbij. Hij/zij kan inspelen op wat jij nodig hebt. Moet jij meer geconfronteerd worden met wat er is gebeurd, dan zullen de thema’s die bij je spelen ingebracht worden. Maar misschien is het ook wel de kunst om er meer afstand van te kunnen nemen, dan zal de dramatherapeut technieken toepassen om jou hierin te begeleiden. In dramatherapie wordt zo waar jij aan wilt werken op een veilige manier bespeelbaar gemaakt.

Creëren en herstructureer in dramatherapie

In spel kunnen situaties gecreëerd en her-gecreëerd worden, ervaringen kunnen tot een beter einde gebracht worden. Misschien wil je wel eens voor jezelf opkomen, je emoties uiten, zorg ontvangen, erkenning krijgen of een onderscheid leren zien in wie je nu bent en de gekwetste persoon van toen. Gedrag dat we vertonen helpt ons niet altijd verder, in dramatherapie kan je andere mogelijkheden gaan zien en ervaren. Het is je verbeelding gebruiken om; (de toekomst) te creëren, de betekenis van dingen ontdekken, het leren om fouten te maken en risico’s te nemen, wat kan bijdragen aan je eigenwaarde (Casdagli, 1999).

Jezelf spelen

Het gaat niet om hoe goed je een rol kan spelen, het is geen theater. Maar het gaat om wat je laat zien of niet laat zien, wat je tegen komt (in spel) en wat je daaruit kan leren. Het is spel, waarin de therapeut alles van jou verdraagt. Uiteindelijk wordt zo beoogd dat je zoveel hebt kunnen doen, ervaren en spelen in dramatherapie, dat je de dingen waar jij mee zit kan achter laten in het spel.

Dramatherapie gericht op specifieke doelen

Je wilt rust…

De therapie kan gericht zijn op; het bieden van veiligheid, emotioneel evenwicht, je kwaliteiten naar boven halen, dat je weer snel in het ‘hier en nu’ kan komen wanneer herinneringen aan het seksueel misbruik opdringen, dat je weer stabieler wordt. Je problemen worden niet weggenomen, maar je leert er beter mee omgaan (Smeijsters, 2003). Er kan gewerkt worden met geïmproviseerd spel, decor, kostuums, attributen of gefantaseerde scenes (fasen van Emunah zoals geciteerd staat in Doomen, 2010). De therapeut volgt je daarbij, is ondersteunend, nodigt je uit en bekrachtigt je.

Je wilt het kwijt…

Het is “het liefdevol stilstaan bij deze werkelijkheid en innerlijke bron met al haar verschrikkingen en ontroerende schoonheid (Kalmthout, 1997 in Tijdschrift voor psychotherapie, 2004).” Er wordt concreter aan je traumatische ervaring(en) gewerkt. Het spel is daarbij minder verhullend en meer gericht op de actualiteit. Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met rollenspel of psychodrama (waarbij de letterlijke situatie in beeld gebracht en onderzocht wordt). De therapeut zoekt de spanning op, je krijgt inzicht in de problemen en de opgedrongen herinneringen zodat deze uiteindelijk afnemen. Dat je voldoende stabiliteit hebt is hiervoor wel van belang, want je moet het kunnen maar ook willen.

Je komt nog steeds je dingen tegen…

Dramatherapie na seksueel misbruik bij vrouwen

Je bent seksueel misbruikt en je blijft last hebben van de effecten die zijn ontstaan op de langere termijn. De dramatherapie richt zich op waar jij nu nog last van hebt. Het gaat om het accepteren en integreren van de ervaring (Seksueelgeweld.info, 2013). Je kunt je bewust worden van gedragspatronen die niet functioneel zijn en in spel experimenteren met andere gedragingen. Het is daarbij veelal gericht op de verbinding en interactie met de buitenwereld (Stöfsel en Mooren, 2010 in Huijgens en Janssen, 2013). Het is leren om op een gezonde manier; te kunnen vertrouwen, met conflicten of autoriteit om te gaan, contacten en relaties aan te kunnen gaan.

Dramatherapie; speel, beleef, ervaar… de effecten van het seksueel misbruik niet

Voor meer informatie en voorbeelden van hoe dramatherapie wordt ingezet bij vrouwen die seksueel misbruikt zijn, verwijs ik u door naar het gehele onderzoek. Het onderzoek is te vinden op hulpverlening na seksueel misbruik en op de HBO Kennisbank