Hoe helpend is het om te praten over seksualiteit? Wat is de rol van de therapeut hierin? Hoe ga je om met een zo intiem onderwerp als seksualiteit?

Praten over seksualiteit

Ik denk dat praten over seksualiteit na seksueel misbruik een belangrijke vaardigheid is, waar therapeuten over het algemeen niet zo goed in zijn. In een informele enquête hierover die 16 slachtoffers van seksueel misbruik voor mij invulden, gaven maar liefst 6 mensen aan dat er nooit naar hun seksuele beleving is gevraagd. Dat is opmerkelijk als het gaat om slachtoffers van seksueel misbruik.

Seksueel misbruik leidt tot seksuele problemen

Seksueel misbruik geeft bijna per definitie seksuele problemen. Soms in de vorm van verstoringen van het seksleven. In andere gevallen leidt het tot vragen omtrent je seksuele voorkeur, je seksuele identiteit en wat hierin ‘normaal’ dan wel gewenst is.

Een uitdagend onderwerp voor therapeuten

Seksualiteit is een thema dat in de intieme zone zit en voor zowel de cliënt als de therapeut lastig is om aan te kaarten. Hoe doe je dat? Wat zijn handige vragen om te stellen? Hoe open je het gesprek over zo’n precair onderwerp? Mogelijke ingangen vinden we in het ter sprake brengen van een relatie.

Heeft de cliënt een relatie?

Je kunt een cliënt vragen stellen over zijn of haar relatie en daarin specifieke vragen stellen over het ontstaan van de relatie. Hoe hebben jullie elkaar ontmoet? Hoe is het contact gegroeid? Wanneer deed seksualiteit hierin zijn intrede? Wat heb je je partner vertelt over het seksueel misbruik? Op welke manier zit het misbruik je in de weg binnen je relatie? Op deze manier help je de cliënt om na te denken over de invloed van het seksueel misbruik op de huidige situatie. Je koerst niet direct af op ‘zijn er seksuele problemen’, maar als dit onderwerp uitgediept wordt, is het vragen hiernaar makkelijker.

Heeft je cliënt géén relatie?

Is het niet hebben van een relatie een probleem voor je cliënt? Zit er een verlangen? Zit er een angst? Kun je met je cliënt verkennen wat hij/zij zou zoeken in een relatie? Wat staat er in de weg? Hoe was dat in eerdere relaties? Wat waren daarin de problemen? Wat was de invloed van het seksueel misbruik op die problemen? Door de schijnwerper te richten op de invloed van seksueel misbruik op het hebben van een relatie, is het makkelijker om seksualiteit ter sprake te brengen.

Seksuele geschiedenis uitvragen

Een directere aanvliegroute over seksualiteit is het uitvragen welke seksuele ervaringen iemand heeft gehad, zowel negatief als positief. Je kunt daarnaast vragen stellen over welke voorlichting en informatie een cliënt heeft over seksualiteit en of er behoefte ligt om meer kennis op te doen. Veel cliënten zitten met vragen omtrent wat hierin normaal is en wat niet.

Vervolg en verdiepende vragen

Problemen rondom seksualiteit zijn niet uniek voor mensen met seksueel misbruik ervaringen, maar bij deze doelgroep is dit wel extra beladen. Het uitvragen van details van seksuele handelingen is vaak te rechtstreeks. Vragen naar de betekenis van seksualiteit voor de cliënt zijn een goede manier om het gesprek op gang te brengen.

• Kun je nog genieten van seks?
• Welke overtuigingen omtrent seksualiteit heb je?
• Hoe belangrijk is seksualiteit voor jou?
• In hoeverre worstel je met je seksuele voorkeur/identiteit?

Hoe belangrijk is seksualiteit voor je cliënt?

Het is niet vanzelfsprekend dat verbeteringen op het gebied van seksualiteit in het dagelijks leven een doel zijn van de begeleiding. Het is dus van belang om uit te vragen in hoeverre dit speelt bij je cliënt. Zelf beginnen over seksuele problemen is zeker niet eenvoudig en de cliënt heeft daar vaak een uitnodiging voor nodig.

Meer weten over hoe je passende hulp kunt bieden na seksueel misbruik? Mogelijk is de basisopleiding iets voor jou.

De dynamiek van seksueel misbruik

Seksueel misbruik is een traumatische gebeurtenis die zijn eigen dynamiek heeft. Vanuit die dynamiek is het niet correct om over de gevolgen van seksueel misbruik te spreken als ware het een stoornis. De response van het kind op seksueel misbruik is een normaal antwoord op een abnormale gebeurtenis.

Géén stoornis

Ik stel dat de langetermijneffecten géén stoornis als zodanig zijn, maar beter benoemd kunnen worden vanuit de dynamiek van het trauma. Hoe zit de Seksueel Misbruik Trauma Dynamiek in elkaar en hoe kun je binnen die dynamiek interveniëren?

De seksueel misbruik trauma dynamiek uitgelegd

De response van het kind of de puber op het seksueel misbruik bestaat uit het aanleren van een aantal voorspelbare afweer- en/of overlevingsmechanismen. Deze zijn erop gericht het primaire trauma, het seksueel misbruik zelf, op een goede manier te overleven. Overlevingsmechanismen zijn normaal in elk mensenleven, maar bij seksueel misbruik komen deze onevenredig op de voorgrond.

Overleven is niet leven

Seksueel misbruik is meestal geen éénmalige gebeurtenis. Doordat het meermaals, soms zelfs met grote regelmaat gebeurt, wordt de respons van het kind meestal verregaand geautomatiseerd. Normale reacties worden hierdoor uitvergroot. Je zou kunnen zeggen dat het meegenomen wordt als onderdeel van de opvoeding. Jong geleerd is oud gedaan.

Hoe overleef je de overleving?

Het automatische karakter van de overlevingsmechanismen zit het vormen van een goed functionerend persoonlijkheid in de weg. De ‘eigenheid’ van het slachtoffer komt niet tot volle wasdom, in elk geval zolang als er geen verwerking is van het primaire trauma. De overlevingsmechanismen overheersen en zitten de ontplooing van het slachtoffer in de weg.

Primair trauma leidt tot recidive trauma

Bijna alle slachtoffers van seksueel misbruik krijgen te maken met residive trauma. Trauma dat het gevolg is van juist die automatische overlevingsvaardigheden. Zo leidt ontkenning van behoefte er toe dat het slachtoffer onvoldoende voor zichzelf zorgt in sociale situaties, waardoor hij of zij een hoog risico loopt om opnieuw het slachtoffer te worden van bijvoorbeeld een narcistische partner, een uitbuitende werkgever of dergelijke.

Het lijntje terug volgen

Door samen met het slachtoffer de verbinding te leggen tussen de huidige situatie en het originele trauma, kan het slachtoffer een nieuw keuzemoment creëren. Daarmee kan het automatisme van de overlevingsmechanismen, de dynamiek van het zich steeds herhalend trauma, doorbroken worden. Er worden nieuwe ervaringen opgedaan, waardoor de automatische reacties vanuit de kindertijd doorbroken worden.

Het afleren van de dynamiek

Het doel van de therapie is derhalve eerst het doorbreken van de (automatische) dynamiek van seksueel misbruik en de ruimte creëren waar iets nieuws ervaren kan worden. Daarna moet er een periode gewerkt worden aan het inslijten van de nieuwe, authentieke respons. De client leert het automatisme van de eerdere overlevingsmechanismen herkennen en onderbreken. Dit geeft de client een keuzemoment.

Anders denken, anders doen

Door niet meer overgeleverd te zijn aan de vaak emotioneel geladen interne reacties op een trigger, kan de cliënt ontsnappen aan verder recidive trauma. Met oefening en bewustzijn zorgt dit dat de dynamiek van seksueel misbruik niet meer leidend is in het verdere leven.

Stress en terugval

Aangezien stress een belangrijke trigger kan zijn, is het van belang om het verdere leven van de cliënt te bespreken. Mogelijk kan de cliënt keuzes maken die stress beperken, of kun je afspreken dat in periodes van stress the cliënt nogmaals een beroep op je mag doen. Een gewaarschuwd mens telt voor twee, dus als je weet dat dit risico bestaat, kun je er beter op anticiperen.

Meer weten over hoe je als therapeut om kunt gaan met seksueel misbruik? Bekijk het aanbod hier.